Most Common Symptoms of Gastritis you shouldn’t miss

Most Common Symptoms of Gastritis you shouldn’t miss
Symptoms of Gastritis: Considering primeval roots and the phenomenal functions, the Stomach is certainly the middle organ of the human body. Besides a breath of clean air, a good stomach is necessary to achieve a healthy way of life.

Amidst myriads of difficulties, Gastritis is one of the dangerous problems that can create a significant impact on one’s daily life. In the medicinal terms, Gastritis is defined as the inflammation of the stomach lining most widely caused by the bacteria named Helicobacter Pylori.

Apart from bacterial disease, excessive alcohol consumption can raise your risk of Gastritis. As the stomach lining gets thin with age, people above 60 years will more likely get affected by the virus.

Gastritis can be acute (occurs for a short period) or chronic (long-lasting) depending upon the causes and their intensity. However, here are the 10 most basic symptoms of Gastritis that you shouldn’t neglect.

1.Frequent Stomach upset

It’s a feeling of uneasiness and trouble in the upper stomach caused by indigestion. There are plenty of reasons for stomach upset but it’s not a good sign when you are facing it regularly. Perhaps, you may be on the verge of Gastritis.

2.Abdominal Pain

Abdominal Pain is the trouble caused in the region below the ribs and above the pelvis. The abdomen includes the intestines, appendix, stomach, liver, kidneys, gall bladder, and pancreas. Pain might occur in serious illness in the long run.

3.Vomiting

Vomiting blood is a dangerous symptom of Gastritis and you should see your doctor immediately. Depending on the severity, it may be blood-streaked or fully bloody. It is usually induced because of the erosion of the stomach lining as a result of inflammation.

4.Diarrhea

Loose or watery stools about 4-5 times a day are not normal. Look for bloody and very foul-smelling, black tarry bowel movements. If ignored, Diarrhea makes us feel sick. During this stage, H.Pylori bacteria will obstruct the stomach and intestinal tract’s regular functions.

5.Belching

Belching is the other word of burping wherever the belly expels excess air from the mouth to reduce the tightness. If burping remains for a long time after every meal and doesn’t releases the sensation of fullness in the stomach, seek out medical help immediately.

6.Bloating

Bloating is the feeling of swelling in the abdomen region. It is often served by severe pain caused by the air and gas-filled in the digestive tract. Prolonged bloating can interfere with and disrupts the digestive system.

7.Early Satiety

Early Satiety is the dissolution of the ability to eat a complete normal-sized meal. During this stage, we eat very little than usual and feel full very soon. This may also result in dizziness as we are not giving the body sufficient calories.

8.Loss of Appetite

Medically termed Anorexia, loss of appetite can cause unexpected weight loss and malnutrition. Generally, there will be a vomiting feeling after eating. It will prevent the food processing cycle and can cause muscle atrophy.

9.Feeling Faint

People faint when they don’t get sufficient oxygen to the brain. We lose consciousness for a short period, feel silly and weak. In Gastritis, feeling low is accompanied by nausea, burning in the stomach, and tiredness.

10.Rapid Heartbeat

Enlarged stomach infection and hovering anxiety can increase blood pressure. The heart rate of more than 100 BPM is supposed to be rapid among adults. Shortness of breath, palpitations and chest pain are the other signs to watch out for.

Though in the first stages, the indications of gastritis and problems show to be very small it may lead to severe health issues. If left untreated, Gastritis may result in ulcers, abdomen bleeding or abdomen cancer. During this age of advanced technology and high-end medical facilities, we should not take any chances. Gastritis is 100% treatable, all you need to do is undergo proper diagnostics and follow the prescribed medication.

In modern times, it is reported that Gastritis is growing at an exponential rate, particularly in the Indian sub-continent. Decreasing alcohol consumption, avoiding spicy foods and being aware of symptoms are few factors that can help prevent Gastritis.

Recurrently if you see any such signs of gastritis and not so sure what’s wrong, it’s time to discuss your Gastroenterologist.

Acidity and gi endoscopy in Aurangabad, Acidity treatment in Aurangabad, ercp treatment in Aurangabad, Gastroscopy treatment in Aurangabad, Liver specialist in Aurangabad Gastroenterologist

लिव्हर (यकृत) खराब होतंय? लिव्हर सिरॉसिस म्हणजे काय?( भाग २)

लिव्हर (यकृत) खराब होतंय? लिव्हर सिरॉसिस म्हणजे काय?( भाग २)
वाचकहो नमकार! मागील लेखामये आपण लिव्हर शरीरातील कार्य, लिव्हर सिरॉसिस म्हणजे काय आणि त्यांची लक्षणे हे पाहिले. या लेखामध्ये आपण लिव्हर सरॉससची प्रमुख कारणे, त्यासाठी लागणाऱ्या तपासण्या आणि उपचार यांची थोडयात माहती घेऊ.

लिव्हर सिरॉसिस ची प्रमुख कारणे
कोणताही रूग्णास लिव्हर सिरॉसिसचे निदान झाल्यानंतर डॉक्टर प्रामुख्याने पुढील कारणे शोधतात.

१. अकोहोलक लिव्हर डिसीज : दीर्घ काळ मद्यपान करणाऱ्या रुग्ण्यामध्ये हा आजार आढळून येतो. दररोज 60 ते 80 ग्रॅम मद्यार्क असलेले मद्यपान दहा वर्षांपेक्षा अधीक काळ केल्यास पुरूषांमध्ये लिव्हर खराब होते. स्रियामध्ये ते प्रमाण केवळ 20 ग्रॅम रोज एवढे कमी आहे.

२. हिपॉटायटीस बी आणि सी: हे लिव्हर ला होणारे व्हायरसचे जंतूसंसर्ग (इन्फेकशन) आहेत. बराच काळ ही आपल्या शरीरात कोणतीही लक्षणे न दाखवता राहतात. लिव्हर खपू जास्त खराब झाल्यानंतरच लक्षणे दिसून येतात. डिसीजतपासणी करूनच त्याचे निदान करता येतो.

३. ऑटोइम्युन लिव्हर डिसीज: आपल्या शरीरातील रोगप्रतिकारक क्षमता असलेल्या पांढऱ्या पेशी आपल्याच लिव्हर वर आघात करतात त्याला ऑटोइम्युन लिव्हर डसीज म्हणतात.

४. नॉन अल्कोहोलिक फॅटी लिव्हर डिसीज: डायबीटीज, स्थुलता यामुळे लिव्हर मध्ये अतिरिक्त चरबी जमा होऊन तचे लिव्हरला इजा करते. त्यामुळे होणारा लिव्हर सिरॉसिस खपू उशिरा समजतो. जकं फूडच्या जमान्यामध्ये या आजाराचे प्रमाण खपू वाढत चालले आहे.

५. विल्सन डिसीज: शरीरामध्ये तांबे (कॉपर) फार कमी प्रमाणात लागते आणि ते आपल्या लिव्हर मध्ये साठवले जाते. शरीरात अतिरिक्त प्रमाणात तांबे असल्यास ते लिव्हर मधनू शरीराबाहेर टाकले जाते. शरीरातील लिव्हरची ही क्षमता खराब झाल्यास विल्सनचा आजार होतो. हा एक जनुकीय आजार आहे आणि लहान मुलांमध्ये जास्त करून दिसून येतो.
याशिवाय वेगवेगळ्या एलोपॅथिक किंवा आयुर्वेदिक औषधांच्या दीर्घ काळ सेवनाने सुद्धा लिव्हर सिरॉसिस होऊ शकतो. अजनू इतर ही बरीच कारणे आहेत परंतु सर्व नमूद करणे शक्य नाही.

लिव्हर सिरॉसिस कळल्यानतंर कराव्या लागणाऱ्या तपासण्या
या तपासण्या तीन प्रकारां मध्ये मोडतात.

१. लिव्हरची इजा कशामुळे झाली आहे हे जाणनू घेण्यासाठी – आधी रुग्ण्याकडून योग्य ती माहिती (उदाहरणार्थ मद्यपान, डायबीटीज, लिव्हरला इजा करणाऱ्या औषधींचे दीर्घ काळ सेवन) घेतल जाते. या माहित्याच्या आधारावर कोणत्या कारणामुळे लिव्हर सिरॉसिस झाला आहे याचे अंदाज बांधले जातात. हेपेटाइटीस बी आणि सी यांची रतावारे रक्ता तपासणी केल जाते. ते निगेटीव्ह असल्यास ऑटोइम्युन लिव्हर डिसीज साठी ANA, total IgG level आणि तत्सम रिपोर्ट केले जातात. वय 40 पेक्षा कमी असल्यास विल्सन च्या आजारा साठी तपासणी केली जाते (ceruloplasmin, 24 hour urinary copper). लिव्हर मधील रक्तवाहिन्यांच्या स्तिती जाणून घेण्यासाठी डॉप्लर सोनोग्राफी करावी लागते. या सर्वामध्ये काहीही न आल्यास किंवा वरीलपैकी काही आजारांचे निदान पक्के करण्यासाठी लिव्हर बायोप्सी म्हणजेच लिव्हरचा तुकडा घेऊन तपासणी करणे आवश्यक ठरते.

२. लहरची इजा किती आहे हे जाणनू घेण्यासाठी – या मध्ये लिव्हर फक्शन टेस्ट, रक्तातील अल्बमिन चे प्रमाण, PT/INR, पोटाची सोनोग्राफी हे तपास मोडतात. पोटाया सोनोग्राफी मध्ये लिव्हर ची सध्यस्तिथी, पांथरवर येणारी सूज (spleen), पोटात झालेले पाणी हे तपासता येते. फायब्रोस्कॅन ही एक प्रकारची लिव्हरचा कडकपणा जाणणारी सोनोग्राफी आहे. लिव्हर सिरॉसिस सुरुवातीच्या टप्प्यामध्ये तिचा उपयोग करतात.

३. लिव्हर सिरॉसिस मुळे शरीरातील इतर अवयवांवर झालेले परीणाम जाणून घेण्यासाठी – किडनीवर येणारी सूज जाणनू घेण्यासाठी किडनी फक्शन टेस्ट केल्या जातात. अन्ननलिकेतील रक्तवाहिन्यांची सूज जाणनू घेण्यासाठी गॅस्ट्रोस्कोपी केले जाते. याशिवाय इतर अवयवांवर होणाऱ्या परीणाम जाणनू घेण्यासाठी होणाऱ्या लक्षणांनुसार त्या त्या अवयवांशी निगडित तपास केले जातात.

उपलब्द्य उपचार
उपचार हे दोन प्रकारचे ध्येय समोर ठेवनू केले जातात. १. लिव्हर वर होणारा आघात हटवून वाढत जाणारा लिव्हर सिरॉसिस रोखण्यासाठी आणि लिव्हर सिरॉसिसचे प्रमाण कमी करण्यासाठी २. लिव्हर सिरॉसिस मुळे शरीरावर आणि इतर अवयवांवर झालेले परीणाम नियंत्रित करण्यासाठी. याबाबतीत आपणास लिव्हर स्पेशालिस्ट यांचा सल्ला घेणे अतीशय उपयुक्त्त ठरते.

लिव्हर सिरॉसिस च्या सुरवातीच्या स्तिथी मध्ये रेगुलर आहार घेता येतो. परंतू एकदा पोटामध्ये पाणी झाले की आहारावर बधंने येतात. पोटात पाणी झालेल्या रूग्णाणांनी त्यांच्या आहारात मिठाचे प्रमाण कमी करावे (रोज पाच ग्रॅम कमी) तसेच सोडा असणारे (मैद्याचे पदार्थ) पदार्थ बदं करावेत. या मुळे त्यांच्या पोटातील पाणी नियंत्रित करण्यास सोपे जाते.

लिव्हर सिरॉसिस रोखण्यासाठी त्यावर आघात करणारी गोष्ट नियंत्रित करावी लागते. जसे अल्कोहोलिक लिव्हर डिसीज मध्ये मद्यपान बदं करावे लागते. हिपॉटायटीस बी आणि सी यांच्यासाठी प्रभावी औषधोपचार उपलब्द्य आहेत. ऑटोइम्युन लिव्हर डिसीज मध्ये स्टेरॉयडीस तसेच विल्सन च्या आजारांमध्ये शरीरातील तांबे काढून टाकणारी औषधे वापरण्यात येतात.

पोटातील पाणी लघवी च्या गोळ्या द्वारे कमी करता येते. परंतु खपू जास्त झाल्यास किंवा श्वास घेण्यास होत असल्यास ते सुई द्व्यारे वारेडायरेट काढावे लागते. गॅस्ट्रोस्कोपी मध्ये अन्ननलिकेतील रक्तवाहिन्यां वरील सूज खूप जात असल्यास बँड लावनू यांना बदं करावे लागते. अन्यथा यातनू रक्त स्राव होण्याची शक्यता असते. यामुळे सिरॉसिस असणाऱ्या रुग्णाची कीमान वर्षांतून एकदा तर गॅस्ट्रोस्कोपी करून घ्यावी.

सिरॉसिस असलेल्या मध्ये लिव्हर कॅसर होण्याचे प्रमाण सामान्य जनतेपेक्षा अधिक असते. म्हणून अशा रुग्णानी कीमान दर सहा महिन्याला एकदा लिव्हरची सोनोग्राफी करून घ्यावे. हिपॉटायटीस बी नसणा ऱ्या रुग्णानी हिपॉटायटीस बी चे लसीकरण करून घ्यावे.

लिव्हर ट्रान्सप्लान्ट आज लिव्हर सिरॉसिस च्या नतंरच्या स्टेजेस मधील एकमेव व उपाय आहे. त्यासाठी बऱ्याच तपासण्या व तयारी लागते. म्हणून आपणास गरज आहे का नाही आणि तयारी केव्हा करायला पाहीजे हे जाणनू घेयासाठी आपया जवळच्या पोटविकार तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा.

डॉ. विनीत कहाळेकर
MBBS, MD, DM Gastroenterology (KEM, Mumbai)
लिव्हर विकार, पोट विकार आणि एंडोस्कोपी तज्ञ
निरामय लिव्हर व गॅस्ट्रो क्लिनिक आणि एंडोस्कोपी सेंटर, समर्थ नगर औरंगाबाद
युनायटेड सिग्मा हॉस्पिटल, औरंगाबाद
मोबाईल नं . ७४९९७०८६३६

पोट फुगतय का? गच्च होतय का?

पोट फुगतय का? गच्च होतय का?…..

डीस्पेप्सिया (अपचन) म्हणजे काय?

वाचकहो नमस्कार! मागील लेखात आपण ऍसिडिटीचे ढोबळ मानाने तीन प्रकार कोणते आहेत ते जाणून घेतले आणि त्यातील GERD म्हणजे काय हे पाहिले. या लेखात आपण डीस्पेप्सिया अर्थात अपचन म्हणजे काय हे बघूया.

अंदाजे 30 ते 50 टक्के जनतेला अपचनाचा त्रास होतो. हा त्रास आपले जठर आणि लहान आतडे यांच्या कार्याशी संबंधित आहे.

साधारण शरीर रचना आणि कार्य

मागील लेखात आपण पाहिले, आपले खाल्लेले अन्न हे अन्ननलिकेतून पोटातील जठरामध्ये जाते. उपाशी पोटी असताना हे जठर एखाद्या छोट्या स्नायूंच्या पाऊच प्रमाणे आकंचन पावलेले असते. जेवताना आपले अन्न जठरात येण्यास सुरुवात झाल्यानंतर ते हळूहळू प्रसरण पावते. जठरातील स्नायूंची प्रसरण पावण्याची एक विशिष्ट क्षमता असते. सर्वाधिक क्षमतेने प्रसरण पावल्या नंतर आपल्याला पोट भरल्याची जाणीव होते. पोट भरल्यानंतर जठरामध्ये अन्नपचन होते आणि हे पचलेले अन्न अन्नघटक शोषून घेण्यासाठी लहान आतड्यामध्ये पाठविले जाते. हे पचलेले अन्न जठरामधून लहान आतड्यामध्ये पाठवण्याची एक विशिष्ट गती असते आणि यास लागणार्या वेळास ‘गॅस्ट्रिक एमटींग टाइम’ असे म्हणतात.

अपचनाची लक्षणे काय?

पचनाच्या प्रमुख लक्षणांमध्ये जेवल्यानंतर पोट फुगणे, पोट सतत गच्च राहणे, थोडसे खाल्ले की पोट भरणे, नाभीच्या वरील पोटात दुखणे किंवा आग होणे यांचा समावेश होतो. याशिवाय मळमळ, उलट्या, सतत ढेकर येणे, पोटात गुडगुड होणे ही लक्षणे देखील दिसून येतात. काही लोकांमध्ये वजन कमी देखील होते. काही रुग्णांमध्ये पोटात त्रास होतोय पण काय होतंय हे सांगता येत नाही. अशा वेळी देखील अपचनाचे निदान करता येते.

40 ते 50 टक्के लोकांच्या अपचनाचे कारण GERD असते. त्यामुळे अशा लोकांना छातीत जळजळ, मळमळ व घशात आंबट कडू पाणी येणे असा त्रास देखील होतो.

दहा टक्के लोकांना पेप्टिक अल्सरचा त्रास असतो. एक टक्के लोकांना कर्करोगासारखा गंभीर आजार असू शकतो. जठर, स्वादुपिंड, यकृत, पित्ताशय किंवा किडनी या अवयवांना होणाऱ्या आजारांमुळे देखील अपचन हा त्रास होऊ शकतो. डायबेटिस, थायरॉईड अशा किंवा शरीरातील इतर ग्रंथींच्या आजारांमुळे देखील हा त्रास होऊ शकतो. अनेक औषधांच्या सेवनाने हा त्रास होतो. त्यामध्ये पेन-किलर्स, हिमोग्लोबिन वाढवणारी औषधे, आणि स्टेरॉइड्स यांचा प्रामुख्याने समावेश करावा लागेल. मद्यपान हे या त्रासाचे खूप महत्त्वाचे कारण आहे. अनेकदा खूप तपास करून देखील कोणत्याही कारण सापडत नाही. अशावेळी त्यास ‘फंक्शनल डीस्पेप्सिया’ असे म्हणतात

असा त्रास का होतो?

वरील सर्व कारणांमुळे आपले जठर लहान आतडे यांना इजा होऊन त्यांच्या कार्यात अडथळे येतात. 20 ते 50 टक्के लोकांमध्ये जठराची पचलेले अन्नघटक आतड्यात पाठवण्याची गती मंदावते (delayed gastric emptying). अंदाजे 40 टक्के लोकांमध्ये जठराची प्रसरण पावण्याची क्षमता कमी होते. प्रत्येक व्यक्तीला त्याच्या

मानसिक इच्छेनुसार ठराविक जेवण्याची सवय असते. हेच जेवण क्षमता कमी झालेल्या जठरासाठी अधिक ठरते. त्यामुळे जठर आणि परिणामी पोट फुगल्यासारखे किंवा गच्च झाल्यासारखे वाटते. काही लोकांमध्ये हेलिकॉबॅक्टर पायलोरी नावाचा बॅक्टेरिया जठराला जंतुसंसर्ग करतो. हा बॅक्टेरिया जठराच्या आतील आवरणाखाली राहन असिडचा स्त्राव वाढवतो आणि जठरास इजा करतो. ही अपचनाची काही प्रमुख कारणे आहेत. याशिवाय इतरही काही कमी महत्वाची कारणे आहेत. अनेक रुग्णांमध्ये त्रास हा GERD किंवा बद्धकोष्ठते सोबत आढळून येतो.

उपचार

हा त्रास कोणासही उदभव शकतो आणि कोणत्याही वयात होऊ शकतो.. त्रास झाल्यास आपल्या जवळच्या पोट विकार तज्ञांचा सल्ला घ्यावा. डॉक्टर आपल्या प्रमख आजारांसाठीच्या तपासण्या करून घेऊ शकतात, जसे की लिवर फंक्शन टेस्ट, किडनी फंक्शन टेस्ट, रक्तातील साखरेचे प्रमाण, थायरॉईड टेस्ट, पोटाची सोनोग्राफी, इत्यादी. यामध्ये काहीही न आढळल्यास डॉक्टर आपली गॅस्ट्रोस्कोपी करू शकतात. गॅस्ट्रोस्कोपी मध्ये । अन्ननलिकेचे जठराचे किंवा लहान आतड्याचे आजार सापडतात. तसेच हेलिकॉबॅक्टर पायलोरी बॅक्टेरियाची तपासणी देखील करता येते. ज्या लोकांना भूक न लागणे, वजन कमी होणे, सतत उलट्या, पोटात गाठ, अशी धोक्याची लक्षणे आढळतात त्यांनी आपली गॅस्ट्रोस्कोपी लवकर करून घ्यावी. गॅस्ट्रोस्कोपी मध्ये कर्करोगाचे निदान प्रभावीपणे करता येते.

डीस्पेप्सिया किंवा अपचन या त्रासाचे उपचार त्याच्या कारणावरून करावे लागतात. मुख्यत्वे लोकांना GERD, पेप्टिक अल्सर किंवा त्यासंबंधी चे आजार झाल्यामुळे हा त्रास होतो. त्यांना प्रोटॉन पंप इंहिबिटार (पॅटोप्राझोल, राबेप्राझोल आणि तत्सम औषधे) हे प्रभावी औषधी उपलब्ध आहेत. तसेच त्यांना GERD साठी लागणारी पथ्ये पाळावी लागतात (मागील लेख पहावा). ज्या रुग्णांची जठराची गती मंदावली आहे त्यांना प्रोकायनेटिक प्रकारची औषधे (domperidom, itopride या प्रकारची) बाजारात उपलब्ध आहेत. त्यांचा उपयोग चांगल्या प्रकारे करता येतो. जठराची प्रसरण पावण्याची क्षमता वाढवणारी औषधे देखील (Acotiamide) उपलब्ध आहेत. त्यामुळे अपचनाचा अतिशय चांगल्या प्रकारे उपचार होऊ शकतो.

डॉ. विनीत कहाळेकर एमडी,

डीएम गॅस्त्रोएंटेरोलोजी पोट विकार आणि एन्डोस्कोपी तज्ञ

छातीत जळजळ होत आहे

छातीत जळजळ होत आहे

(गॅस्ट्रो इसोफेजियल रिफ्लक्स डिसीज (जीईआरडी) म्हणजे काय?)

वाचकहो नमस्कार. आजच्या धकाधकीच्या जीवनात ऍसिडिटीचे प्रमाण खूप वाढले आहे. भारतात वेगवेगळ्या अभ्यासानुसार 7.6 ते 30 टक्के लोकांना असिडिटीचा त्रास होतो. आता ही ऍसिडिटी म्हणजे काय? प्रत्येक रुग्ण आपल्याला होणार्‍या पोटाच्या वरच्या भागातील त्रासाला बोलीभाषेत ऍसिडिटीचे लेबल लावायचा प्रयत्न करत असतो. परंतु ऍलोपॅथीच्या शास्त्रानुसार ॲसिडिटी मध्ये ढोबळ मानाने पुढील तीन त्रास नमूद करता येतील.
१. गॅस्ट्रो ईसोफेजियल रिफ्लक्स डिसीज म्हणजे जीईआरडी (GERD)
२. डीस्पेप्सिया म्हणजे अपचन
३. पेप्टिक अल्सर डिसीज
या लेखात आपण जीईआरडी म्हणजे काय आणि त्यासाठी काय करता येईल हे जाणून घेऊया.

शरीर रचना
त्रासाबद्दल जाणून घेण्यासाठी आपणास आपल्या शरीर रचनेची थोडीशी माहिती असणे क्रमप्राप्त ठरते. आपण जे अन्न खातो ते अन्ननलिकेद्वारे जठरामध्ये साठवले जाते. अन्ननलिका ही मुखापासून सुरू होऊन छाती मधून पोटात जाते. पोटातील जठरामध्ये तीव्र प्रकारचे ॲसिड तयार होत असते जे अन्न पचनासाठी मदत करते. अन्ननलिकेच्या खालील शेवटच्या भागात एक झडप (lower esophageal sphincter) असते जी अन्न खाली जाऊ देते, परंतु जठरात तयार होणारे ॲसिड वर येऊ देत नाही. छाती आणि पोटाच्या मध्ये एक प्रकारचा पडदा असतो त्याला डायफ्राम म्हणतात. डायफ्राम अन्ननलिकेच्या झडपिला ॲसिड वर येण्यापासून रोखण्यासाठी खूप मोलाचे सहकार्य करतो.

जीईआरडी ची लक्षणे काय?
जठरात तयार होणारे ॲसिड वारंवार अन्ननलिकेत येऊन त्यापासून होणाऱ्या त्रासाला GERD म्हणतात. छातीत जळजळ होणे हे या त्रासाचे सर्वात महत्त्वाचे लक्षण मानले जाते. ही जळजळ सर्वसाधारणपणे जेवल्यानंतर होते आणि पोटाकडून गळ्याकडे पसरते. तिखट व मसालेदार जेवण, संत्री मोसंबी किंवा तत्सम फळे, स्निग्ध पदार्थ, चॉकलेट्स, धुम्रपान, दारू, अपुरी झोप, स्थूलता किंवा मानसिक तान तनाव यामुळे हा त्रास लवकर होतो. जेवल्यानंतर झोपलेल्या अवस्थेत किंवा खाली वाकल्याने हा त्रास वाढतो. याशिवाय छातीत दुखणे, घशामध्ये आंबट कडू पाणी येणे किंवा अन्न गिळण्यास त्रास होणे ही लक्षणे देखील दिसतात. मळमळ आणि उलट्या देखील होऊ शकतात. कधीकधी अस्थमा सारखे फुफुसाचे आजार, सततचा खोकला किंवा कान-नाक-घसा संबंधी चे आजार देखील GERD मुळे होऊ शकतात.

असा त्रास का होतो?
आपल्या शरीरात अनेक गोष्टी ऍसिड जठरातून अन्ननलिकेत येण्यापासून रोखण्यास मदत करतात. अन्ननलिकेच्या खालील भागात असलेल्या झडपेचे स्वतःचे प्रेशर, त्या झडपेचे असलेले पोटातील वरच्या भागातील विशिष्ट स्थान, अन्ननलिकेचा जठराशी होणारा विशिष्ट कोन आणि डायफ्राम मुळे झडपे ला प्रेशर राखण्यास मिळणारे महत्त्वाचे सहकार्य या सर्व गोष्टी असिड जठरातून अन्ननलिकेत येण्यापासून रोखतात. यातील कोणत्याही भागास इजा इजा झाल्यास अथवा या भागाचे कार्य शिथिल झाल्यास GERD होतो. यामध्ये अन्ननलिकेतील झडपे ठे प्रेशर कमी होणे, हायटस हर्निया होणे, अन्ननलिकेत येणारे ऍसिड परत जठरामध्ये ढकलण्याची कार्यक्षमता कमी होणे ही काही महत्त्वाची कारणे आहेत.

हायटस हर्निया म्हणजे काय? (बाजूचे चित्र बघा)
आपली अन्ननलिका छाती मधून पोटात डायफ्राममधील एका छोट्या छिद्रातून जाते आणि आणि पोटातील वरच्या डाव्या भागात असलेल्या जठराशी ती जोडलेली असते. कधी कधी काही आजारांमुळे पोटातील प्रेशर हे गरजेपेक्षा जास्त वाढते; उदाहरणार्थ धुम्रपानामुळे होणारा सततचा खोकला, बद्धकोष्टतेमुळे संडासला द्यावा लागणारा जोर अथवा वारंवार वजनदार वस्तू उचलणे. या पोटातील वाढलेल्या प्रेशरमुळे जठर हे अन्ननलिकेतील झडपे सह वर छातीमध्ये ढकलले जाते. आता छातीतील असलेल्या जठराच्या भागा मध्ये तयार होणाऱ्या ऍसिड ला अन्ननलिकेत जाण्यापासून कोणीही रोखू शकत नाही. तिथे एक प्रकारचे ॲसिड पॉकेट तयार होते. या प्रकाराला हायटस हर्निया म्हणतात. हायटस हर्निया मुळे अन्ननलिकेच्या आतील आवरणास ऍसिडमुळे इजा होण्याचा धोका वाढतो.

निदान कसे करावे?
GERD चे निदान दोन पद्धतीने करता येते. एक म्हणजे सरळ उपचाराने किंवा दुसरे म्हणजे गॅस्ट्रोस्कोपी ने. या आजाराच्या उपचारासाठी वापरण्यात येणारी सर्वात महत्त्वाची औषधे म्हणजे ओमेप्रझोल, पंटोप्राझोल (प्रोटॉन पंप इंहिबीटर) हे ऍसिड चा स्त्राव कमी करणारी औषधे आहेत. वरील त्रास झाल्यास डॉक्टर आपणास यातील एखादे औषध देतात. दोन आठवडे हे औषध घेतल्यानंतर जर आपल्या त्रासामध्ये 50% याच्यावर सुधारणा होत असेल तर आपणास GERD आहे असे समजावे.
दुसरा पर्याय म्हणजे गॅस्ट्रोस्कोपी. ही एक प्रकारची एन्डोस्कोपी आहे. यामध्ये पोट विकार तज्ञ डॉक्टर आपल्या तोंडाद्वारे एक दुर्बीण टाकतात. आपले अन्ननलिका, जठर आणि छोट्या आतड्याच्या काही भागाचे परीक्षण करतात. GERD मध्ये अन्ननलिकेला सूज येणे, हायटस हर्निया, अन्ननलिका निमुळती होणे (पेप्टिक स्ट्रीक्चर), अन्ननलिकेच्या आतील आवरण बदलणे या गोष्टी दिसून येतात. कधीकधी श्वास नलिका किंवा स्वरयंत्र यांच्यावर देखील सूज aA येते. या गोष्टी दिसल्यास डॉक्टर GERD याचे निदान करतात.
वरील काहीही न दिसल्यास किंवा औषधांनी काहीही सुधारणा न झाल्यास 24 तास पीएच मेट्री हा तपास करून याचे निदान करता येते.

त्रास सहन करत राहिल्यास होणारे धोके
या त्रासाचा उपचार न केल्यास अन्ननलिका निमुळती होणे (पेप्टिक स्ट्रीक्चर), अन्ननलिकेतील आतील आवरण बदलणे (बॅरेट्स एसोफेगस) किंवा काही रुग्णांमध्ये बऱ्याच वर्षांनी अन्ननलिकेचा कर्करोग होण्याची शक्यता बळावते.

उपचार
या आजारासाठी अतिशय चांगले उपचार उपलब्ध आहेत. त्यामुळे कोणीही त्रास सहन करत राहण्याची गरज नाही.
प्रोटॉन पंप इंहिबीटर हे या आजारावरील सर्वात प्रभावी औषधी आहेत. ही जठरातील असिड स्त्राव कमी करणारी औषधे असून या प्रकारातील सर्व औषधांची गुणात्मकता सारखीच आहे. बऱ्याचदा रुग्ण औषधे डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार न घेता कोणत्याही तपासण्या न करता स्वतः घेतात. परंतु असे केल्यास त्रास धोक्याची पातळी ओलांडू शकतो. वय 50 पेक्षा अधिक असणे, सततच्या उलट्या, उलटी मध्ये रक्त येणे, भूक न लागणे, वजन कमी होणे केव्हा पोटामध्ये गाठ येणे ही सर्व धोक्याची लक्षणे आहेत. असे आढळल्यास त्वरित पोटविकार तज्ञांशी संपर्क साधावा.
औषधे सुरू झाल्यानंतर थोड्या कालावधी मध्येच हा त्रास कमी होतो. परंतु काही रुग्णांमध्ये हा त्रास वारंवार होऊ शकतो उदाहरणार्थ ज्यांच्यामध्ये अन्ननलिकेचे झडप लूज आहे किंवा ज्यांना हायटस हर्निया आहे अशा लोकांमध्ये ॲसिड वारंवार अन्ननलिकेत येते. अशा लोकांनी आपल्या आहार आणि जीवन पद्धतीमध्ये पुढील प्रमाणे बदल करणे खूप गरजेचे आहे. आहारात तिखट आणि मसालेदार पदार्थ यांचे प्रमाण अतिशय कमी ठेवावे. जेवल्यानंतर किमान तीन तास झोपणे टाळावे. धूम्रपान मद्यपान पूर्णपणे टाळावे. सहा ते आठ तास शांतपणे झोप घ्यावी. जीवनातील ताण तणाव कमीत कमी ठेवण्याचा प्रयत्न करावा. रोज एक तास किमान चालण्याचा व्यायाम करावा. वारंवार त्रास होणाऱ्यांनी योग्य पोटविकार तज्ञांकडून आपल्या निदान झाल्यानंतर वरील आहार व जीवन पद्धती अवलंबल्यास त्रास कंट्रोलमध्ये राहतो.

डॉ. विनीत कहाळेकर
लिव्हर विकार, पोट विकार आणि एन्डोस्कोपी तज्ञ
युनाइटेड सिग्मा हॉस्पिटल, औरंगाबाद
निरामय लिव्हर व गॅस्ट्रो क्लिनिक, औरंगाबाद